Gweriniaeth Pobl Belarws

Gweriniaeth Pobl Belarws
	Беларуская Народная Рэспубліка; Llywodraeth alltud (ers 1918)
Arwyddair	Gwerin pob gwlad, unwch!
Math	gwladwriaeth hanesyddol heb ei chydnabod
Prifddinas	Minsk, Hrodna
Sefydlwyd	1918–1919; Cydnabyddiaeth rhannol dan feddiant yr Almaen
Anthem	Vajacki marš
Pennaeth llywodraeth	Jazep Varonka, Raman Skirmunt, Jan Sierada, Anton Lutskevich, Vaclau Lastouski, Pyotra Krecheuski, Aliaksandar Ćvikievič
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Belarwseg
Daearyddiaeth
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Gweinidogion Cyngor y Bobl yng Ngweriniaeth Pobl Belarws
Corff deddfwriaethol	Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws, Cyngor Goruchaf Gweriniaeth Pobl Belarws, Cyngor Pobl y BNR
Pennaeth y Llywodraeth	Jazep Varonka, Raman Skirmunt, Jan Sierada, Anton Lutskevich, Vaclau Lastouski, Pyotra Krecheuski, Aliaksandar Ćvikievič
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth Pobl Belarws (Belarwseg: Белару́ская Наро́дная Рэспу́бліка; Belaruskaja Narodnaja Respublika (BNR) neu Gweriniaeth Genedlaethol Belarws neu hefyd Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws oedd y wladwriaeth Belarwsaidd annibynnol gyntaf. Sefydlwyd y weriniaeth ym 1918 ac fe'i llywodraethwyd gan Rada y BNR nes iddi gael ei diorseddu gan Weriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Belarws (BSSR) ym 1919.^[1] Mewn rhai dogfennau arddelwyd y term Gweriniaeth Ddemocrataidd Rwthenia Gwyn.^[2] Mae'r Rada yn dal yn weithredol heddiw ac mae'n un o'r llywodraethau alltud hynaf yn y byd a gelwir hi'n Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws.

Hanes

Yn Rhagfyr 1917, penderfynwyd sefydlu gweriniaeth Belarwsaidd annibynnol yn y gyngres gyntaf i bobl Belarwsaidd. Etholodd y gyngres hon lywodraeth (yr hyn a elwir yn Rada). Ar 19 Mawrth 1918, ar fenter plaid Hramada, trawsnewidiwyd y Rada yn senedd. Ar 25 Mawrth 1918, cyhoeddwyd Gweriniaeth Pobl Belarws dan warchodaeth yr Almaen. Prif rymoedd y weriniaeth oedd y Sosialwyr Belarusaidd Hramada, y Democratiaid Cristnogol Belarwsiaidd ac Undeb Cyffredinol y Gweithwyr Iddewig .

Ni dderbyniwyd bodolaeth Gweriniaeth Pobl Belarwsia gan fwyafrif y boblogaeth wledig. Arhosodd yr elît Belarwseg yn rhy fach heb unrhyw ddylanwad, roedd y dinasoedd yn rhy wan, a dim ond digon i adfywio diwylliant Belarwseg a'r iaith Belarwseg. Llwyddodd y llywodraeth i sefydlu gwahanol sefydliadau cenedlaethol. Daeth Belarwseg yn iaith swyddogol, agorwyd ysgolion a chyhoeddwyd papurau newydd.

Ar ôl cyhoeddi annibyniaeth, gofynnodd cynrychiolwyr y BNR i Ganghellor yr Almaen am gydnabyddiaeth swyddogol i Weriniaeth Pobl Belarws. Er na chafodd erioed ei chydnabod yn swyddogol, roedd Ysgrifenyddiaeth y Bobl yn cael ei gweld fel llywodraeth statudol y wlad.^[3]^:26 Yn ystod haf 1918, cefnogwyd y BNR yn gyhoeddus gan yr Almaen yng Nghomisiwn Rwsia a'r Almaen. Bu'n ymgyrchu dros weithredu cytundeb heddwch Brest-Litovsk, gwahanu tiriogaeth Belarwsia oddi wrth yr RSFSR a chefnogaeth yn y frwydr yn erbyn cynlluniau goncwest Gwlad Pwyl.

Ar 3 Mawrth, llofnododd Almaenwyr a Bolsieficiaid Cytundeb Brest-Litovsk. Ar 6 Mawrth, pasiodd Cyngor Belarwsia'r Ail Siarter ddatgan sefydlu Gweriniaeth Pobl Belarws. Daeth y Cyngor yn llywodraeth dros dro Belarws ac fe'i hailenwyd yn Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws.

Ar 25 Mawrth 1918, cyhoeddodd Cyngres Holl-Belarwsiaidd annibyniaeth Gweriniaeth Genedlaethol Belarws (Bielaruskaja Narodnaja Respublika, wedi'i dalfyrru fel BNR). Gadawodd Llywodraeth y BNR Minsk ym mis Rhagfyr 1918 i Weriniaeth Lithwania, ac yng ngwanwyn 1919 aeth i alltud.

Er nad oedd y CPR(B) erioed wedi cydnabod y llywodraeth, ysgrifennodd ei Bwyllgor Canolog: "Dylai pŵer llywodraeth y BNR gael ei drosglwyddo i lywodraeth BSSR." Gyda sefydlu Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Belarws (BSSR) ar Ionawr 1, 1919, collodd Gweriniaeth Pobl Belarws bwysigrwydd ac aeth y llywodraeth yn alltud.^[4]

Yn ystod gaeaf 1920, cynhaliodd cefnogwyr Gweriniaeth Pobl Belarws Wrthryfel Slutsk dros annibyniaeth i Felarws.^[5]

Polisi tramor

Yn ystod ei fodolaeth, roedd Gweriniaeth Pobl Belarws yn gallu sefydlu cysylltiadau diplomyddol â sawl gwladwriaeth. Gweriniaeth Pobl Wcráin oedd y wladwriaeth gyntaf i gydnabod y BNR ym 1918.^[6] Ym mis Hydref 1919, cydnabu Estonia Gweriniaeth Pobl Belarws yn swyddogol fel gwladwriaeth.^[7]^[8] Cydnabu'r Ffindir ef ym mis Rhagfyr 1919.^[9]^[10]

Gwaddol

Anwybyddodd diwylliant coffa Sofietaidd yr ymgais gyntaf hon i ddod o hyd i dalaith neu ei chysylltu â ffasgiaeth a chydweithio ar ôl yr Ail Ryfel Byd, gan i awdurdodau meddiannaeth yr Almaen fabwysiadu symbolaeth y mudiad cenedlaethol cyn-Sofietaidd yn eu hardal gyffredinol, Belarus. Ar ôl cwymp yr Undeb Sofietaidd, dilynwyd adfywiad byr o linell draddodiad y BNR gydag ethol Alexander Lukashenka yn Arlywydd (1994) gan ddychwelyd at gwrs sosialaidd ac at symbolaeth Sofietaidd. Bod ei gyfundrefn yn dathlu 100 mlynedd ers Gweriniaeth Pobl Belarws yn 2018 gyda chyfres o ddigwyddiadau, e.e. gydag aelodau'r wrthblaid, wedi peri syndod yn unol â hynny.^[11]

Symbolau

Mabwysiadwyd y faner genedlaethol gwyn-coch-gwyn yn ogystal ag arfbais y Pahonia ("y marchog"/y cyrchwr") a seliwyd ar arfbais hanesyddol Uchel Ddugiaeth Lithwania y bu tiroedd Belarws yn rhan ohono.

Arwydd Cenhadaeth Filwrol a Diplomyddol GPB ar gyfer Estonia a Latfia yn Riga
Stamp 10 hrašoŭ
Stamp 25 hrašoŭ
Stamp Gweriniaeth Pobl Belarws

Llywodraeth alltud

Ar ôl datgan annibyniaeth Gweriniaeth Sofiet Sosialaidd Belarws ym 1990, dywedwyd bryd hynny fod y Rada yn barod i drosglwyddo ei statws i senedd nBelarws a etholwyd yn ddemocrataidd. Yr oedd senedd Belarws y pryd hynny wedi ei hethol dan lywodraeth Sofietaidd. Fodd bynnag, fe ollyngwyd y cynlluniau hyn ar ôl i'r arlywydd Alexander Lukashenko, a etholwyd yn etholiad arlywyddol 1994, wedi cyfnod byr iawn o lywodraeth ddemocrataidd, sefydlu cyfundrefn awdurdodaidd ynghyd â dychwelyd at bolisïau Sofietaidd mewn perthynas ag iaith a diwylliant Belarwseg.^[12]

Mae'r Rada BNR yn dal i fodoli fel llywodraeth alltud ac mae'n ceisio lobïo dros fuddiannau'r diaspora Belarwseg mewn gwledydd lle mae ganddi ei dirprwyon. Gelwir y Rada alltud yn Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws, defnyddir 'Democrataidd' i'w gwahaniaethu rhag llywodraeth unbeniaethol Lukashenka sydd wedi gwrthod etholiadau democrataidd llawen ers ei ethol yn yr 1990au ac yn fwyaf diweddar yn ystod protestiadau democrataidd etholiad Arlywyddol 2020 a enillwyd gan Sviatlana Tsikhanouskaya.

Ers diwedd y 1980au, mae 25 Mawrth, sef Diwrnod Annibyniaeth Gweriniaeth Pobl Belarwsia, yn cael ei ddathlu'n eang gan wrthblaid ddemocrataidd genedlaethol Belarws fel Diwrnod Rhyddid (Belarwseg: Дзень волі). Fel arfer mae ralïau gwrthbleidiau torfol ym Minsg a digwyddiadau dathlu sefydliadau alltud Belarws yn cefnogi llywodraeth Belarws yn alltud.^[13]

Gweler hefyd

Dolenni

Cyfeiriadau

↑ Ladysieŭ, U. F., & Bryhandzin, P. I. (2003). BNR: stanaŭliennie, dziejnasć. Ministerstva bielaruskich spraŭ pry Litoŭskaj Tarybie [BNR, its formation and activities. The Ministry for Belarusian Affairs under the Council of Lithuania]. In Pamiž Uschodam i Zachadam. Stanaŭliennie dziaržaŭnasci i terytaryjaĺnaj celasnasci Bielarusi (1917–1939) [Between the East and the West. The formation of statehood and territorial integrity of Belarus (1917–1939)] (pp. 117–119). Minsk: Belarusian State University.
↑ Michaluk, Dorota (2009). "Przebieg granicy białorusko-litewskiej w propozycjach działaczy BRL 1918-1919" (yn pl). Europa orientalis (1): 462. https://etalpykla.lituanistikadb.lt/fedora/objects/LT-LDB-0001:J.04~2009~1367179129538/datastreams/DS.002.2.01.ARTIC/content. "Petition presented by the Delegation of the Government of the White Ruthenian Democratic Republic"
↑ Michaluk, Dorota; Rudling, Per Anders (2014-12-11). "From the Grand Duchy of Lithuania to the Belarusian Democratic Republic: the Idea of Belarusian Statehood during the German Occupation of Belarusian Lands, 1915 - 1919". The Journal of Belarusian Studies 7 (2): 3–36. doi:10.30965/20526512-00702002. ISSN 0075-4161. http://dx.doi.org/10.30965/20526512-00702002.
↑ Nadson, Alexander (2013-12-11). "March 25 and All That" (yn en). Journal of Belarusian Studies 7 (1): 112–119. doi:10.30965/20526512-00701007. ISSN 0075-4161. https://www.schoeningh.de/view/journals/bela/7/1/article-p112_7.xml.
↑ belarusguide.com
↑ Беларуская Народная Рэспубліка – крок да незалежнасці. Да 100-годдзю абвяшчэння. Гістарычны нарыс. – Мн., 2018, S. 104.
↑ Päewauudised. Walge-Wene saatkond Tallinas.
↑ Päewauudised. Walge-Wene esitajaks Eesti Walitsuse junre.
↑ Santeri Ivalo: Helsinki, jouluk. 16 p. Suomi tuunustanut Walko-Wenäjan hallituksen. In: Helsingin Sanomat. Nr. 341, газета, Helsinki 16. Dezember 1919, S. 3 (finnisch, kansalliskirjasto.fi – zweite Spalte links).
↑ Pekka Lempinen: Suomi tunnustaa Walko-Wenäjän tosiasiallisesti. In: Kansan Työ Nr. 289, газета, Viipurin Työväen Sanomalehti- ja Kirjapaino-Osuuskunnalle, Vyborg 16. Dezember 1919, S. 2 (finnisch, kansalliskirjasto.fi – zweite Spalte links unten).
↑ https://www.faz.net/aktuell/feuilleton/weissrussland-regierung-und-opposition-feiern-die-unabhaengigkeit-15507941.html
↑ "The March 20, 2006 Memorandum of the BNR Rada". The Belarusian Democratic Republic official web site. Cyrchwyd 15 March 2017.
↑ "Belarus Freedom Day: Annual opposition march held in Minsk with participants supporting Ukraine". Ukraine Today ar Youtube. 26 Mawrth 2015.

[Polish-Soviet_War-1] Ladysieŭ, U. F., & Bryhandzin, P. I. (2003). BNR: stanaŭliennie, dziejnasć. Ministerstva bielaruskich spraŭ pry Litoŭskaj Tarybie [BNR, its formation and activities. The Ministry for Belarusian Affairs under the Council of Lithuania]. In Pamiž Uschodam i Zachadam. Stanaŭliennie dziaržaŭnasci i terytaryjaĺnaj celasnasci Bielarusi (1917–1939) [Between the East and the West. The formation of statehood and territorial integrity of Belarus (1917–1939)] (pp. 117–119). Minsk: Belarusian State University.

[2] Michaluk, Dorota (2009). "Przebieg granicy białorusko-litewskiej w propozycjach działaczy BRL 1918-1919" (yn pl). Europa orientalis (1): 462. https://etalpykla.lituanistikadb.lt/fedora/objects/LT-LDB-0001:J.04~2009~1367179129538/datastreams/DS.002.2.01.ARTIC/content. "Petition presented by the Delegation of the Government of the White Ruthenian Democratic Republic"

[3] Michaluk, Dorota; Rudling, Per Anders (2014-12-11). "From the Grand Duchy of Lithuania to the Belarusian Democratic Republic: the Idea of Belarusian Statehood during the German Occupation of Belarusian Lands, 1915 - 1919". The Journal of Belarusian Studies 7 (2): 3–36. doi:10.30965/20526512-00702002. ISSN 0075-4161. http://dx.doi.org/10.30965/20526512-00702002.

[4] Nadson, Alexander (2013-12-11). "March 25 and All That" (yn en). Journal of Belarusian Studies 7 (1): 112–119. doi:10.30965/20526512-00701007. ISSN 0075-4161. https://www.schoeningh.de/view/journals/bela/7/1/article-p112_7.xml.

[5] rusguide.com

[6] Беларуская Народная Рэспубліка – крок да незалежнасці. Да 100-годдзю абвяшчэння. Гістарычны нарыс. – Мн., 2018, S. 104.

[7] Päewauudised. Walge-Wene saatkond Tallinas.

[8] Päewauudised. Walge-Wene esitajaks Eesti Walitsuse junre.

[9] Santeri Ivalo: Helsinki, jouluk. 16 p. Suomi tuunustanut Walko-Wenäjan hallituksen. In: Helsingin Sanomat. Nr. 341, газета, Helsinki 16. Dezember 1919, S. 3 (finnisch, kansalliskirjasto.fi – zweite Spalte links).

[10] Pekka Lempinen: Suomi tunnustaa Walko-Wenäjän tosiasiallisesti. In: Kansan Työ Nr. 289, газета, Viipurin Työväen Sanomalehti- ja Kirjapaino-Osuuskunnalle, Vyborg 16. Dezember 1919, S. 2 (finnisch, kansalliskirjasto.fi – zweite Spalte links unten).

[11] ttps://www.faz.net/aktuell/feuilleton/weissrussland-regierung-und-opposition-feiern-die-unabhaengigkeit-15507941.html

[12] "The March 20, 2006 Memorandum of the BNR Rada". The Belarusian Democratic Republic official web site. Cyrchwyd 15 March 2017.

[13] "Belarus Freedom Day: Annual opposition march held in Minsk with participants supporting Ukraine". Ukraine Today ar Youtube. 26 Mawrth 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]